Dịch: Health Coach Nam Phương
Tác giả: Dan Buettner trên The New York Times
Ông Stamatis Moraitis chăm sóc vườn nho và ô liu của mình tại Ikaria. Credit: Andrea Frazzetta/LUZphoto for The New York Times
Vào năm 1943, một cựu quân nhân người Hy Lạp tên là Stamatis Moraitis đến Mỹ để chữa trị cho cánh tay bị thương khi chiến đấu. Ông sốt sót vết thương do súng, trốn khỏi Thổ Nhĩ Kỳ và cuối cùng lên được tàu Nữ hoàng Elizabeth, lúc đó phục vụ như tàu quân vận, băng qua biển Đại Tây Dương. Moraitis an cư tại Cảng Jeffferson, New York, một vùng đất thuộc về những người dân từ hòn đảo quê hương của ông, Ikaria. Ông nhanh chóng có được một công việc lao động tay chân. Sau đó, ông chuyển đến Boynton Beach, Florida. Dọc hành trình, Moraitis cưới một người phụ nữ Hy Lạp-Mỹ, có 3 đứa con và mua ngôi nhà ba phòng ngủ và một chiếc 1951 Chevrolet.
Một ngày trong năm 1976, Moraitis thấy khó thở. Leo lên thang trở nên nặng nhọc, ông phải bỏ không làm việc giữa ngày. Sau khi chụp X-quang, bác sĩ kết luận Moraitis bị ung thư phổi. Như ông nhớ lại, 9 bác sĩ khác đã xác nhận chẩn đoán. Họ cho ông 9 tháng để sống. Ông đang độ 65 tuổi.
Moraitis cân nhắc sống ở Mỹ và đi theo những cách trị liệu ung thư quyết liệt tại một bệnh viện địa phương. Theo cách đó, ông cũng có thể ở gần những đứa con đã lớn của mình. Nhưng thay vì vậy ông quyết định trở về Ikaria, nơi ông có thể được chôn cất cùng tổ tiên ở một nghĩa trang nơi những cây sồi che bóng nhìn ra biển Aegean. Ông hiểu rằng một đám tang ở Mỹ có thể tốn hàng ngàn đô, một đám tang truyền thống kiểu Ikaria chỉ mất mỗi $200, để lại nhiều tiền tiết kiệm nghỉ hưu cho vợ ông, Elpiniki.
Moraitis và Elpiniki chuyển về sống cùng bố mẹ già của ông, trong một căn nhà nhỏ xíu, sơn trắng cạnh hai mẫu vườn nho gần Evdilos, phía bắc Ikaria. Ban đầu, ông dành ngày tháng của mình trên giường, khi mẹ và vợ chăm sóc cho ông. Ông kết nối lại với đức tin của mình. Vào các sáng chủ nhật, ông khấp khểnh đi lên ngọn đồi đến một nhà nguyện Hy Lạp Chính Thống nhỏ bé nơi ông của ông từng phục vụ như một linh mục. Khi những người bạn thời thơ ấu phát hiện ra ông đã chuyển về, họ bắt đầu xuất hiện mỗi chiều. Họ nói chuyện hàng giờ, một hoạt động mà không bao giờ thiếu 1-2 chai rượu vang địa phương kèm theo. Ta cũng có thể chết thật hạnh phúc, ông nghĩ.
Trong những tháng tiếp theo, có điều kỳ lạ xảy ra. Ông nói mình bắt đầu cảm thấy khoẻ hơn. Một ngày khi cảm thấy tham vọng, ông trồng vài cây rau trong vườn. Ông không mong chờ còn sống để mà thu hoạch chúng, nhưng ông tận hưởng việc ở dưới ánh nắng mặt trời, hít thở không khí vùng biển. Elpiniki có thể thưởng thức những cây rau tươi sau khi ông ra đi.
6 tháng đến và đi. Moraitis không chết. Thay vì thế, ông đã gặt hái vườn mình và cảm thấy mạnh dạn hơn nên đã dọn sạch cả vườn nho gia đình nữa. Nhẹ nhàng đi vào thói quen sinh hoạt trên đảo, ông thức dậy và khi cảm thấy thích thì làm việc trong các vườn nho cho đến giữa buổi chiều, tự làm bữa trưa và rồi đi ngủ một giấc dài. Vào các tối, ông thường đi đến các nhà hàng địa phương, nơi ông chơi domino quá nửa đêm. Hàng năm trôi qua. Sức khoẻ của ông tiếp tục cải thiện. Ông thêm vài phòng vào ngôi nhà của bố mẹ để con cái có thể đến thăm. Ông mở rộng vườn nho cho đến khi nó cho 400 ga-lông (khoảng hơn 1514 lít) rượu vang một năm. Ngày nay, 3 thập kỉ rưỡi sau, ông đã 97 tuổi - theo một tài liệu chính thức mà ông không đồng tình; ông nói mình đã 102- và không còn ung thư. Ông chưa bao giờ dùng hoá trị, sử dụng thuốc hay tìm đến bất cứ phương thức trị liệu nào. Tất cả những gì ông làm là chuyển về nhà ở Ikaria.
Dân cư đảo Ikaria ở Greece sống cực kì thọ và khoẻ mạnh. Credit: Andrea Frazzetta/LUZphoto for The New York Times
5 vùng xanh đã được phát hiện tính đến nay. Credit: CBSNews khám phá tuổi thọ phi thường của cư dân hòn đảo. Trong một thập niên, với sự hỗ trợ từ National Geographic Society, tôi đã thực hiện một nghiên cứu về những nơi con người sống thọ nhất. Dự án này được phát triển bởi các đối tác của tôi, Bác sĩ Gianni Pes của Đại học Sassari ở Italy và Bác sĩ Michel Poulain, nhà nhân khẩu học người Bỉ. Vào năm 2000, họ khám phá ra một vùng thuộc tỉnh Nuoro của Sardinia là nơi có mật độ đàn ông trăm tuổi cao nhất trên thế giới. Khi họ khoanh vùng một cụm những ngôi làng cao trên những đỉnh núi của Nuoro, họ vẽ một vòng biên bằng mực xanh trên bản đồ và bắt đầu đề cập đến khu vực bên trong như “Vùng Xanh" (Blue Zone). Bắt đầu vào năm 2002, chúng tôi nhận diện được 3 vùng dân cư khác khắp thế giới nơi tuổi thọ của người ta được ghi nhận là cao hơn hẳn tất cả những nơi khác. Cụ bà sống lâu nhất thế giới được tìm thấy trên đảo Okinawa. Ở bán đảo Nicoya của Costa Rica, chúng tôi khám phá ra một dân cư 100,000 người bản địa với tỉ lệ tử vong ở tuổi trung lưu thấp hơn bình thường. Và ở Loma Linda, California, chúng tôi phát hiện một khu của Người Cơ Đốc Phục Lâm (Seventh-day Adventists) nơi mà thời gian sống của những người mộ đạo đã vượt quá thời gian sống trung bình của người Mỹ khoảng một thập kỉ.
5 vùng xanh đã được phát hiện tính đến nay. Credit: CBSNews
Vào năm 2003, tôi lập một công ty tư vấn để xem liệu chúng ta có thể mang những điều học được từ thực địa về áp dụng chúng cho những cộng đồng ở Mỹ. Chúng tôi cũng tiếp tục nghiên cứu và tìm kiếm những vùng tuổi thọ nho nhỏ, và năm 2008, theo sau một chỉ dẫn từ một nhà nghiên cứu Hy Lạp, tôi bắt đầu điều tra Ikaria. Kế hoạch của Poulain ở đó là theo dõi những người còn sống sinh từ giữa khoảng 1900 và 1920 và xem những cái nhân này đã mất khi nào và ở đâu. Cách tiếp cận rất phức tạp bởi thực tế là người ta thường di chuyển vòng quanh. Điều đó có nghĩa là không chỉ đòi hỏi những hồ sơ khai sinh và tử vong, mà còn cần thông tin nhập cư và di cư.
Việc thu thập thông tin được thực hiện quyết liệt. Những tuyên bố trước đó về những người sống thọ ở những nơi như Thung lũng Vilcabamba ở Ecuador, Thung lũng Hunza của Pakistan hay Núi Caucasus của Georgia đã bị bóc trần sau khi những nhà nghiên cứu khám phá ra rằng nhiều người dân thực ra không biết tuổi của họ. Với những dân làng sinh ra mà không có giấy khai sinh, rất dễ bị mất dấu. Năm nay họ 80 tuổi, vài tháng sau họ 82. Rất nhanh sau đó họ tuyên bố mình 100 tuổi. Và khi một thị trấn phát hiện ra rằng danh tiếng của những người thọ trăm tuổi thu hút khách du lịch, ai mà thèm thắc mắc?
Nhiều du khách thích chiêm ngưỡng dung nhan của các ông trăm tuổi lắm chứ!
Ngay cả ở Ikaria, đôi khi khó để xác định sự thật. Những câu chuyện như sự phục hồi thần kỳ của Moraitis đã trở thành văn học tân thời, được kể đi kể lại, biến tấu và sau lệch. (Câu chuyện về Moraitis đã xuất hiện trên Truyền hình Hy Lạp). Sự thật là, khi tôi đang làm nghiên cứu năm 2009, tôi đã gặp một người đàn ông khác kể lại cho tôi gần như chính xác cùng một câu chuyện về ông ta.
Nghiên cứu cố gắng bỏ qua những câu chuyện và xây đựng những sự thật về tuổi thọ của Ikaria. Trước khi thêm vào các đối tượng, Poulain đã tham chiếu chéo những hồ sơ khai sinh với lễ rửa tội và tư liệu quân đội . Sau khi thu thập dữ liệu, ông và những đồng nghiệp của mình tại Đại học Athens kết luận rằng người ở Ikaria, thực tế, đạt độ tuổi 90 với tỉ lệ gấp 2 lần rưỡi tỉ lệ của người Mỹ. (Đàn ông Ikaria đặc biệt còn có tỉ lệ gấp 4 lần những người đồng niên đạt tuổi thọ 90, thường trong sức khoẻ tốt hơn.) Nhưng hơn thế, họ cũng sống khoảng 8 đến 10 năm lâu hơn trước khi ngã quỵ trước ung thư và bện tim mạch, và họ chịu ít trầm cảm hơn và có tỉ lệ mất trí bằng ¼ của những người kia. Gần như một nửa người Mỹ 85 tuổi và thọ hơn có dấu hiệu của bệnh Alzheimer’s. (Hiệp hội Alzheimer's ước tính bệnh mất trí khiến người Mỹ tiêu mất tầm 200 tỉ đô vào năm 2012.) Tuy nhiên ở Ikaria, người ta đã xoay xở được một cuộc sống sáng suốt cho đến đoạn cuối.
Dãy rậm rạp của những ngọn núi phủ kín vươn cao thăm thẳm từ biển Aegean. Trước thời kì Cơ đốc giáo, hòn đảo là nhà của những rừng sồi to và những vườn nho năng suất cao. Danh tiếng của nó như một điểm đến sức khoẻ có từ 25 thế kỉ trước, khi người Hy Lạp đến hòn đảo và đắm mình trong những suối nước nóng gần Therma. Vào thế kỉ 17, Josepth Georgirenes, giám mục của Ikaria, mô tả dân cư của nó như những người tự hào ngủ trên nền đất. “Điều đáng khen ngợi nhất trên hòn đảo này là không khí và nước của họ, lành mạnh đến mức mọi người đều sống lâu, là điều bình thường khi thấy những con người hưởng thụ nó đạt độ tuổi 100.”
Muốn tìm hiểu thêm về danh tiếng của những cư dân cao tuổi của hòn đảo, tôi đã đến thăm bác sĩ Ilias Leriadis, một trong số ít những y sĩ của Ikaria, vào năm 2009. Trên hiên tại nhà nghỉ cuối tuần của mình, ông đặt 1 bàn ăn với ô liu Kalamata, hummus (hỗn hợp được làm từ đậu chickpeas và hạt vừng, dầu ô liu, chanh, và tỏi), bánh mì dày Ikaria và rượu vang. “Mọi người ở đây thức đến khuya,” Leriadis nói. “Chúng tôi dậy muộn và luôn ngủ trưa. Tôi thậm chí còn không mở cửa văn phòng cho đến 11h trưa bởi không ai đến trước đó cả.” Ông nhấp một ngụm rượu vang. “Bạn có để ý rằng không ai đeo đồng hồ ở đây không? Chẳng có cái đồng hồ nào hoạt động đúng. Khi bạn mời ai đó đến ăn trưa, họ có thể đến lúc 10h sáng hoặc 6h tối. Chúng tôi ở đây đơn giản là không quan tâm về đồng hồ.”
Chỉ qua biển Aegean về phía hòn đảo láng giềng Samos, ông nói: “Chỉ 15km ngoài kia là một thế giới hoàn toàn khác. Ở đó họ phát triển hơn rất nhiều. Có những khu nổi lên và nghỉ dưỡng và những ngôi nhà giá hàng triệu euro. Ở Samos, họ quan tâm đến tiền. Ở đây, chúng tôi không quan tâm. Trong nhiều kì nghỉ tôn giáo và văn hoá, người ta bỏ tiền và mua thực phẩm và rượu vang. Nếu có tiền sót lại, họ cho người nghèo. Đây không phải là nơi của “tôi". Đây là nơi của “chúng tôi".
Chế độ ăn kiểu Ikaria: rau từ vườn, đậu và rau xanh, và rất nhiều dầu ô liu. Credit: Andrea Frazzetta/LUZphoto for The New York Times
Quá khứ khác thường của Ikaria có thể giải thích cho xu hướng kiểu công xã cộng sản của nó. Những cơn gió mạnh tạt vào hòn đảo - đã được đề cập trong tờ "Iliad" - và sự thiếu hụt những bến cảng tự nhiên đã giữ nó ở bên ngoài các tuyến đường hàng hải chính trong hầu hết lịch sử của nó. Điều này buộc Ikaria phải tự túc. Rồi vào cuối những 1940, sau Nội chiến Hy Lạp, chính phủ trục xuất hàng ngàn người Cộng sản và người ủng hộ cải cách trọn vẹn đến đảo. Gần 40% người trưởng thành, nhiều người thất vọng với tỷ lệ thất nghiệp cao và nguồn tài nguyên suy giảm từ Athens, vẫn bỏ phiếu cho Đảng Cộng sản địa phương.
Khoảng 75% dân số ở Ikaria dưới 65 tuổi. Nhiều người trong số những người trưởng thành trẻ nhất trở về nhà sau đại học vẫn sống cùng nhà với bố mẹ. Họ thường phải gộp chung nhau để sống bằng những công việc nhỏ và hỗ trợ gia đình.
Leriadis cũng nói về “trà núi" địa phương, làm từ thảo dược phơi khô đặc sản của đảo, được thưởng thức như một dạng cốc-tai cuối ngày. Ông đề cập tới cây cảnh hoang dã, cây húng quế (flaskomilia), một loại trà bạc hà (fliskouni), cây hương thảo và đồ uống được làm từ lá bồ công anh đun sôi và thêm một ít chanh. “Người ở đây nghĩ họ đang uống một loại thức uống dễ chịu, nhưng họ đều có gấp đôi liều thuốc.” Leriadis nói. Mật ong cũng thế, được dùng như một loại thuốc trị bách bệnh. “Họ có những loại mật ong nơi đây mà anh sẽ không thấy ở bất cứ nơi nào trên thế giới,” ông nói. “Họ dùng chúng cho mọi thứ từ chữa trị vết thương cho đến giải rượu, hay trị bệnh influenza. Người già ở đây sẽ bắt đầu một ngày của họ với một muỗng đầy mật ong. Họ uống như là thuốc vậy.”
Trà núi, sideritis, còn gọi là tsai tou vounou. Photo: Vasilis Stenos
Qua 3 ngày tiếp đó, tôi gặp vài bệnh nhân của Leriadis. Trong khu vực Raches, tôi gặp 20/90 người và một người tuyên bố đã 104 tuổi. Tôi đã nói chuyện với một cụ bà 95 tuổi vẫn còn chơi violin và một cụ bà 98 tuổi đang điều hành một khách sạn nhỏ và chơi poker ăn tiền vào cuối tuần.
Trong một chuyến đi năm trước đó, tôi đã thăm một căn nhà mái lợp được dựng trên triền dốc ở đỉnh đồi. Tôi đã đến sau khi nghe về một cặp đôi đã lấy nhau hơn 75 năm. Ông Thanasis và bà Eirini Karimalis đều đến cửa, vỗ tay trong sự phấn khích khi có một vị khách và vẫy tôi vào. Họ đều đứng cao có lẽ tầm 5 feet (khoảng 1.52m). Ông mặc một chiếc áo bông không dáng và một chiếc mũ bóng chày móp, và bà mặc một bộ đồ nhà cùng tóc búi. Bên trong, có một cái bàn, một lò sưởi kiểu trung cổ đang nung nóng một cái bình đen, một cái tủ đựng tủ quần áo chứa một bộ áo khoác len, và những bức ảnh trắng đen của các bậc tiền bối trên một bức tường nhuộm muội. Không gian rất ấm cúng. “Ngồi xuống,” bà Eirini ra lệnh. Bà thậm chí còn chưa hỏi tên tôi hay công việc nhưng đã xếp sẵn những tách trà và một đĩa bánh quy. Trong lúc đó, ông Thanasis lướt tới lui trong nhà hơi lo lắng, đang dọn dẹp.
Cặp đôi được sinh ra ở một làng kề bên, họ kể thế. Họ lấy nhau khi mới độ đôi mươi và nuôi 5 đứa con với đồng lương thợ đốn gỗ của ông Thanasis. Cũng như hầu hết những chuyện kể dân gian của Ikaria, thói quen hàng ngày của họ tiết lộ nhiều điều trong cách mà Leriadis đã mô tả: Thức dậy một cách tự nhiên, làm vườn, ăn trưa muộn, ngủ giữa ngày. Vào lúc mặt trời lặn, hoặc là họ thăm xóm giềng hoặc xóm giềng thăm họ. Chế độ ăn của họ cũng khá tiêu biểu: một bữa sáng với sữa dê, rượu vang, trà sage hoặc cà phê, mật ong và bánh mì. Bữa trưa hầu như luôn luôn là đậu (đậu lăng, garbanzos), khoai tây, rau xanh (thì là, rau bồ công anh hoặc một loại rau họ chân vịt gọi là horta) và bất cứ loại rau theo mùa mà vườn của họ sản xuất; bữa tối là bánh mì và sữa dê. Vào Giáng sinh hoặc Phục sinh, họ sẽ giết một con lợn nhà và thưởng thức những phần nhỏ của thịt mỡ trong vài tháng tiếp theo.
Athina Mazari, đầu bếp tại nhà trọ Thea Parikos’s ở Nas, Ikaria.Credit: Michael Turek
Trong tua giới thiệu tài sản của mình, ông Thanasis và bà Eirini giới thiệu những con lợn của họ cho tôi bằng tên riêng. Ngay sau hoàng hôn, sau khi họ trở về nhà và uống chút trà, một cặp bạn già sẽ bước vào, cầm theo một bình hai quai thuỷ tinh chứa rựou vang nhà làm. Bốn người U90 hôn má nhau nồng nhiệt và yên vị quanh cái bàn. Họ tán chuyện, uống vang và đôi lúc cười nổ ra.
Bác sĩ Ioanna Chinou, một giảng viên tại trường Y thuộc ĐH Athens, là một trong những chuyên gia hàng đầu châu Âu về hoạt tính sinh học của các loại thảo mộc và các sản phẩm tự nhiên. Khi tôi tham vấn bà về tuổi thọ của người Ikaria, bà nói rằng nhiều loại trà họ tiêu thụ là những vị thuốc Hy Lạp truyền thống. Mướp hoang dã chống bệnh viêm nướu và rối loạn dạ dày-ruột; hương thảo được sử dụng làm thuốc chữa bệnh gút; artemisia (một loại cây có vị thơm hoặc cay đắng của một chi bao gồm cây ngải, mugwort, và sagebrush) được cho là cải thiện lưu thông máu. Cô đã nói tôi đưa mẫu thử cho cô và sau đó thử nghiệm bảy loại thảo mộc được sử dụng phổ biến nhất trên Ikaria. Cô báo cáo: là các nguồn polyphenol phong phú, chúng cho thấy tính chất chống oxy hóa mạnh mẽ. Hầu hết các loại thảo mộc này cũng có tác dụng lợi tiểu nhẹ. Các bác sĩ thường sử dụng thuốc lợi tiểu để điều trị cao huyết áp - có lẽ bằng cách uống trà vào ban đêm, người Ikarians đã nhẹ nhàng giảm huyết áp trong suốt cuộc đời của họ.
Chữ trên hình: Tỉ lệ không biết chữ 10.1% , Tỉ lệ kết hôn 40.9% ở nữ, 87.7% ở nam, 96.5% người vẫn đang sống trong nhà của chính họ (Thống kê từ Nghiên cứu Ikaria, khảo sát từ những người trên 80 tuổi của đảo)"
Trong lúc đó, những đồng nghiệp của tôi là Gianni Pes và Michel Poulain đã bắt đầu tìm kiếm 164 cư dân đảo có tuổi thọ trên 90 tuổi vào năm 1999, bắt đầu từ khu đô thị của Raches. Họ tìm thấy 75 người trên 90 tuổi vẫn đang còn sống. Sau đó, với những nhà nghiên cứu tham gia thêm, họ trải rộng ra đảo và hỏi 35 đối tượng người cao tuổi một câu hỏi về lối sống để đánh giá hoạt động thể chất và nhận thức: Ông/bà ngủ bao lâu? Ông/bà đã bao giờ hút thuốc? Họ được yêu cầu đứng lên và xuống ghế 5 lần và ghi nhận thời gian họ đi bộ 13 bộ. Để kiểm tra sự nhanh nhẹn về tinh thần, các nhà nghiên cứu đã để các đối tượng nhớ lại một loạt các vật phẩm và tái tạo dạng hình học.
Cùng tham gia với Pes và Poulain vào lĩnh vực này là Tiến sĩ Antonia Trichopoulou thuộc Đại học Athens, một chuyên gia về chế độ ăn Địa Trung Hải. Cô đã giúp điều hành các cuộc điều tra, thường ngồi trong nhà bếp làng để yêu cầu các đối tượng nhớ lại thói quen ăn uống thời thơ ấu của họ. Bà lưu ý rằng chế độ ăn uống của dân Ikaria, giống như chế độ ăn uống của những người khác ở Địa Trung Hải, nhiều dầu ô liu và rau cải, ít sữa (trừ sữa dê) và các sản phẩm thịt, và cũng bao gồm một lượng vừa phải cồn. Nó nhấn mạnh khoai tây, đậu (garbanzo, đậu mắt đen và đậu lăng), rau xanh hoang dã và sữa dê sản xuất tại địa phương và mật ong.
Như tôi đã biết từ những nghiên cứu của mình ở những nơi khác với số lượng rất lớn những người già, mỗi một xu hướng ăn của người Ikaria đều liên quan đến gia tăng thời gian sống: ít chất béo bão hòa từ thịt và sữa gắn liền với nguy cơ bệnh tim thấp; dầu ô liu - đặc biệt là không nung - giảm cholesterol xấu và tăng cholesterol tốt. Sữa dê có chứa tryptophan làm tăng serotonin và dễ tiêu hóa cho người cao tuổi. Một số cây xanh hoang dã có gấp 10 lần chất chống oxy hoá so với rượu vang đỏ. Rượu vang - với lượng vừa phải - đã được chứng minh là tốt nếu được tiêu thụ như là một phần của chế độ ăn Địa Trung Hải bởi vì nó thúc đẩy cơ thể hấp thụ nhiều flavonoid hơn, một loại chất chống oxy hoá. Và cà phê, từng được cho là ngăn tăng trưởng, giờ đây gắn liền với tỷ lệ thấp bệnh tiểu đường, bệnh tim và, đối với một số người, cả bệnh Parkinson. Bánh mì lên men chua (sourdough) địa phương thực sự có thể làm giảm tải đường huyết của bữa ăn. Bạn thậm chí có thể cho rằng khoai tây đã đóng góp kali, vitamin B6 và chất xơ cho khẩu phần Ikaria.** Một nhân tố sức khoẻ khác có tác dụng có thể là bản chất không qua chế biến của thực phẩm mà họ tiêu thụ**: như Trichopoulou đã quan sát, bởi vì những người trên đảo ăn rau xanh trong vườn và ruộng của họ, họ tiêu thụ ít thuốc trừ sâu hơn và nhiều chất dinh dưỡng hơn. Bà ước tính rằng chế độ ăn uống Ikaria, so với chế độ ăn uống tiêu chuẩn của Mỹ, có thể sẽ kéo dài thêm bốn năm tuổi thọ.
Tất nhiên, nó có thể không chỉ là những gì họ đang ăn; nó cũng có thể là những gì họ không ăn.
"Họ đang làm điều gì đó tích cực, hay do sự vắng mặt của một cái gì đó tiêu cực?" Gary Taubes hỏi khi tôi mô tả cho anh ta tuổi thọ của người Ikaria và chế độ ăn uống của họ. Taubes là người sáng lập tổ chức phi lợi nhuận Sáng kiến Khoa học Dinh dưỡng và là tác giả của cuốn sách “Tại sao ta béo” ( "Why We Get Fat") (và đã viết một số bài báo cho tạp chí New York Times). "Một lý do tại sao họ sống lâu như vậy là họ ăn một chế độ ăn uống dựa trên thực vật. Hoặc nó có thể là sự vắng mặt của đường và bột mì trắng. Từ những gì tôi biết về chế độ ăn uống Hy Lạp, họ ăn ít đường tinh luyện, và bánh mì của họ thường được chế biến bằng lúa mì nghiền từ đá."
Theo báo cáo của Pes và Poulain, Christina Chrysohoou, bác sĩ tim mạch của Trường Y Đại học Athens, cùng với nửa tá các nhà khoa học để tổ chức nghiên cứu Ikaria, bao gồm một cuộc khảo sát về chế độ ăn uống của 673 người Ikaria. Cô phát hiện ra rằng các đối tượng tiêu thụ khoảng gấp sáu lần lượng đậu mỗi ngày so với người Mỹ, ăn cá hai lần một tuần và ăn thịt năm lần một tháng, uống trung bình 2-3 cốc cà phê mỗi ngày và uống khoảng một phần tư lượng đường tinh luyện - người cao tuổi không thích soda. Cô cũng khám phá ra rằng họ đang tiêu thụ nhiều dầu ô liu cùng với hai đến bốn ly rượu mỗi ngày.
Chrysohoou cũng ngờ rằng giấc ngủ của Ikarians và những thói quen tình dục có thể có liên quan đến cuộc sống lâu dài của họ. Bà trích dẫn một bài báo năm 2008 của Trường Y khoa Đại học Athens và Trường Y tế Công cộng Harvard đã nghiên cứu trên 23.000 người trưởng thành Hy Lạp. Các nhà nghiên cứu đã theo dõi các đối tượng trong trung bình sáu năm, đo lường chế độ ăn uống của họ, hoạt động thể chất và mức họ ngủ rưa. Họ nhận thấy rằng ngủ trưa có liên quan đến việc giảm 12% nguy cơ mắc bệnh mạch vành, nhưng thường xuyên ngủ trưa - ít nhất ba ngày một lần - cũng giảm 37%. Cô cũng chỉ ra một nghiên cứu sơ bộ về đàn ông Ikaria giữa 65 và 100, bao gồm 80% trong số họ cho biết có quan hệ tình dục thường xuyên, và một phần tư nhóm tự báo cáo nói rằng họ đã đạt "thời gian tốt" và có "thành tích."
Trong suốt thời gian của mình tại Ikaria, những đồng nghiệp của tôi và tôi đã ở tại nhà khách Thea Parikos’s, một trung tâm cộng đồng phía tây Ikaria. Phụ nữ địa phương tụ tập trong phòng ăn vào giữa buổi ăn trưa để tán gẫu bên tách trà. Vào ban đêm, sau bữa tiệc tối, bàn ăn bị đẩy sang một bên và phòng ăn trở thành sàn nhảy, với những người khoác tay và nhảy đá chân theo điệu nhạc Hy Lạp.
Chìa khóa cho tuổi thọ Ikarian không chỉ đơn giản là một chế độ ăn uống lành mạnh; việc quan hệ xã hội hàng ngày cũng có thể quan trọng không kém.
Từ trái sang: Christos Ploutis, 75 tuổi; Konstantinos Sakoutis, 82 tuổi; và Thanasis Kamperis, 62. Credit Andrea Frazzetta/LUZphoto for The New York Times"
Parikos nấu theo cách mà tổ tiên của bà đã làm trong nhiều thế kỷ, cho chúng ta một cơ hội để tiêu thụ chế độ ăn mà chúng ta đang học tập. Đối với bữa sáng, bà có sữa chua địa phương và mật ong từ người nuôi ong 90 tuổi sống bên cạnh. Với bữa tối, bà bước ra ngoài cánh đồng và trở lại với một số loại rau xanh như cỏ dại, kết hợp chúng với bí ngô và biến chúng thành những chiếc bánh nướng. Món yêu thích của tôi là một món ăn được chế biến từ đậu mắt đen, cà chua, ngọn rau thì là và tỏi và kết thúc bằng dầu ô liu mà chúng tôi gọi là món hầm Ikaria.
Mặc dù có không khí Ikaria hoàn hảo của bà, Parikos thực ra đã được sinh ra ở Detroit với cha người Mỹ và mẹ người Ikaria. Bà đã học ở trường trung học, làm nghề môi giới bất động sản và kết hôn ở Hoa Kỳ. Sau khi bà và chồng có con đầu lòng, bà cảm thấy "khát khao mang tính di truyền" cho Ikaria. "Tôi không phải là không hạnh phúc ở Mỹ", bà nói. "Chúng tôi đã có bạn bè tốt, đi ra ngoài ăn tối vào cuối tuần, tôi lái một chiếc Chevrolet. Nhưng tôi luôn vội vàng."
Khi bà và gia đình chuyển về Ikaria và mở nhà nghỉ, mọi thứ đã thay đổi. Bà dừng việc mua sắm cho hầu hết tạp phẩm, thay vì đó trồng một khu vườn rộng lớn cung cấp hầu hết trái cây và rau quả. Bà giảm cân mà không cần cố gắng. Tôi đã hỏi bà rằng liệu bà có nghĩ chế độ ăn đơn giản của bà sẽ làm cho gia đình bà ấy sống lâu hơn không._ "Vâng,"_ bà nói. "Nhưng chúng tôi không nghĩ về nó theo cách đó. Nó lớn hơn thế."
Mặc dù tỷ lệ thất nghiệp cao - có lẽ cao tới 40% - hầu hết mọi người đều được tiếp cận với vườn gia đình và vật nuôi, Parikos nói với tôi như thế. Những người làm việc có thể có nhiều công việc. Ví dụ, một người tham gia vào du lịch cũng có thể là một hoạ sĩ hoặc thợ điện hoặc có cửa hàng. Bà nói: "Mọi người đều ổn ở đây bởi vì chúng tôi rất tự túc. Chúng tôi có thể không có tiền cho đồ xa xỉ, nhưng chúng tôi sẽ có thức ăn trên bàn và vẫn vui chơi với gia đình và bạn bè. Chúng tôi có thể không vội vã làm việc trong ngày, vì vậy chúng tôi làm việc vào ban đêm. Vào cuối ngày, chúng tôi không về nhà và ngồi trên ghế xô pha."
Parikos đang ôm một cốc cà phê. Ánh sáng mặt trời lướt qua cửa sổ; những đợt sóng của vùng biển Aegean gần đó hầu như không thể nghe thấy trong sự huyên náo của bữa ăn sáng. "Anh có biết rằng không có từ tiếng Hy Lạp chỉ sự riêng tư?" Bà tuyên bố. "Khi mọi người đều biết việc của người khác, bạn sẽ có cảm giác kết nối và bảo mật. Việc thiếu riêng tư thực sự là tốt, bởi vì nó kiểm tra vào những người không muốn bị bắt hoặc những người làm điều gì đó để gây xấu hổ gia đình họ. Nếu con của bạn cư xử sai, người hàng xóm của bạn sẽ không gặp khó khăn khi kỷ luật chúng. Có ít tội phạm hơn, không phải do cảnh sát tốt, nhưng vì nguy cơ gây rắc rối cho gia đình. Bạn hỏi tôi về thức ăn, và vâng, ở đây chúng tôi ăn ngon hơn hơn là ở Mỹ. Nhưng hơn cả việc chúng ta ăn thế nào. Ngay cả khi đó là giờ nghỉ trưa của bạn từ công việc, bạn thư giãn và thưởng thức bữa ăn của bạn. Bạn tận hưởng sự có mặt của bất cứ ai với bạn. Thức ăn ở đây luôn đi kèm với trò chuyện."
Ở Hoa Kỳ, khi nói đến cải thiện sức khoẻ, người ta có xu hướng tập trung vào tập thể dục và những gì chúng ta đưa vào miệng của chúng ta - thực phẩm hữu cơ, omega-3, vi chất dinh dưỡng. Người ta dành gần 30 tỷ đô la mỗi năm riêng cho vitamin và chất bổ sung. Tuy nhiên, ở Ikaria và những nơi khác như thế, chế độ ăn uống chỉ giải thích phần nào tuổi thọ cao hơn. Tập thể dục - ít nhất là theo cách chúng ta nghĩ về nó, như hoạt động thể chất một cách thận trọng, có trách nhiệm - cùng lắm là đóng một vai trò nhỏ.
Cấu trúc xã hội hoá ra lại có thể quan trọng hơn. Tại Sardinia, một thái độ văn hoá chào mừng người cao tuổi đã giữ họ tham gia vào cộng đồng và trong những gia đình mở rộng cho đến khi họ ở tuổi 100.
Các nghiên cứu đã liên kết việc nghỉ hưu sớm của một số công nhân ở các nền kinh tế công nghiệp hóa với việc giảm tuổi thọ. Ở Okinawa, không có dấu chấm nào cho cuộc sống. Thay vào đó, khái niệm ikigai - "lý do mà bạn thức dậy vào buổi sáng" -lan toả toàn bộ đời sống trưởng thành của con người. Nó giúp những người cao niên ra khỏi giường và ra khỏi ghế dễ dàng để dạy karate, hoặc hướng dẫn làng về tinh thần, hoặc truyền lại truyền thống cho trẻ em. Những người Nicoyan ở Costa Rica sử dụng thuật ngữ “plan de vida” để mô tả một ý thức suốt đời về mục đích. Theo Tiến sĩ Robert Butler, giám đốc đầu tiên của Viện nghiên cứu Quốc gia về Lão hoá, từng nói với tôi rằng việc xác định được ý nghĩa cuộc đời của bạn sẽ làm tăng tuổi thọ của bạn.
Chữ trên hình (trên xuống dưới): Tỉ lệ còn hoạt động là 83,7% ở đàn ông và 70.2% ở phụ nữ, Tỉ lệ người luôn hút thuốc ở nam là 82% và ở phụ nữ là 25%, 2-3.5 ly vang/ngày, 10oz (296ml) cà phê/ngày, Tỉ lệ ngủ trưa là 84% ở đàn ông và 67% ở phụ nữ (Thống kê từ Nghiên cứu Ikaria, khảo sát từ những người trên 80 tuổi của đảo)"
Chế độ ăn uống có lợi cho sức khoẻ của các tín đồ Cơ Đốc Phục Lâm gắn liền với việc gia tăng thêm một thập niên tuổi thọ. Nó cũng liên quan đến việc giảm tỷ lệ tiểu đường và bệnh tim. Chế độ ăn uống Cơ Đốc Phục Lâm được lấy cảm hứng từ Kinh thánh - Sáng thế ký 1:29. (Đức Chúa Trời đã phán: "Nầy, ta đã ban cho các ngươi một thứ thảo mộc sinh ra hạt giống ... và mọi cây, là trái của cây mà hái hạt, các ngươi sẽ làm của ăn.")
Nhưng một lần nữa, hiểu biết sâu sắc rút ra có thể là về cấu trúc xã hội hơn là bản thân chế độ ăn. Trong khi đối với hầu hết mọi người, ăn kiêng cuối cùng cũng thất bại, những người Cơ Đốc Phục Lâm ăn theo cách họ đã làm trong nhiều thập kỷ. Làm sao? Những người Cơ Đốc Phục Lâm đi chơi cùng những người Cơ Đốc Phục Lâm khác. Khi bạn đi dã ngoại kiểu Cơ Đốc Phục Lâm, không có nướng thịt nướng trên vỉ BBQ; đó là một bữa cơm chay. Không ai uống rượu hoặc hút thuốc. Như Nicholas Christakis, một bác sĩ và nhà khoa học xã hội tại Harvard, tìm thấy khi kiểm tra dữ liệu từ một nghiên cứu dài hạn về cư dân của Framingham, Mass, thói quen chăm sóc sức khoẻ có thể lây lan như một vi-rút cảm lạnh. Theo tính toán của ông, nguy cơ béo phì của một người Framingham đã tăng 57% nếu một người bạn trở nên béo phì. Trong số những người Cơ Đốc Phục Lâm mà chúng ta đã xem xét, phần lớn là những sự lây lan xã hội tích cực đang lưu hành.
Hãy hỏi những người rất thọ ở Ikaria về cách họ sống qua 90, và họ thường nói về không khí trong lành và rượu vang. Hoặc, khi một phụ nữ 101 tuổi cho tôi một cái nhún vai: "Chúng tôi chỉ quên chết."
Thực tế là họ không biết làm thế nào mà họ có thể thọ như vậy. Và cũng không phải vậy. Để trả lời câu hỏi này, sẽ đòi hỏi sự theo dõi cẩn thận lối sống của một nhóm nghiên cứu và một nhóm kiểm soát cho cả cuộc đời con người (và sau đó là một số người). Chúng ta biết từ những dữ liệu đáng tin cậy rằng người dân ở Ikaria đang sống lâu hơn những người ở các hòn đảo xung quanh (kiểu như một nhóm kiểm soát). Samos, ví dụ, chỉ cách 8 dặm (khoảng 13km). Những người có cùng lý lịch di truyền ăn sữa chua, uống rượu, hít thở cùng không khí, cá từ cùng một biển với hàng xóm của họ trên Ikaria. Nhưng người dân ở Samos không có xu hướng sống lâu hơn người Hy Lạp bình thường. Đây là những gì làm cho công thức Ikaria như trêu ngươi vậy.
Nếu bạn chú ý đến cách mà người Ikaria đã sống cuộc sống của họ, có vẻ như có hàng chục nhân tố mạnh mẽ, cùng nhau tăng cường và đang lan rộng đang hoạt động. Thật dễ dàng để nghỉ ngơi đầy đủ nếu không ai thức dậy sớm và làng yên như chết trong buổi trưa. Thật hữu ích khi các thực phẩm rẻ nhất và dễ tiếp cận nhất cũng là thực phẩm lành mạnh nhất - và rằng tổ tiên của bạn đã trải qua hàng thế kỷ phát triển cách để làm cho chúng có vị ngon. Thật khó để trải qua cả ngày ở Ikaria mà không đi bộ lên 20 ngọn đồi. Bạn không bao giờ có thể cảm thấy nỗi đau khi mình tồn tại mà không thuộc về nơi nào hoặc thậm chí cũng không bị kiểu căng thẳng đơn giản khi đến muộn. Cộng đồng của bạn đảm bảo bạn sẽ luôn có một thứ để ăn, nhưng áp lực của bạn bè cũng sẽ khiến bạn phải đóng góp một phần nào đó. Bạn sẽ phát triển một khu vườn, bởi vì đó là những gì cha mẹ của bạn đã làm, và đó là những gì mà hàng xóm của bạn đang làm. Bạn ít có khả năng trở thành nạn nhân của tội ác vì mọi người đều từng là một gián điệp và đều cảm thấy như thể đang được theo dõi. Vào cuối ngày, bạn sẽ chia sẻ một tách trà thảo dược theo mùa với người hàng xóm của bạn vì đó là những gì anh ấy đang phục vụ. Một vài ly rượu có thể tiếp nối trà, nhưng bạn sẽ uống chúng cùng những người bạn tốt. Vào Chủ Nhật, bạn sẽ đến nhà thờ, và bạn sẽ nhịn ăn trước ngày lễ chính thống. Ngay cả khi bạn là người phản xã hội, bạn sẽ không bao giờ hoàn toàn cô đơn. Những người hàng xóm của bạn sẽ thuyết phục bạn ra khỏi nhà để mừng lễ hội làng và ăn phần thịt dê của bạn.
Mỗi một trong những yếu tố này đều có thể gắn liền với tuổi thọ. Đó là điều mà ngành công nghiệp chế độ ăn uống trị giá 70 tỷ đô la và ngành công nghiệp câu lạc bộ sức khoẻ trị giá 20 tỷ đô la Mỹ cố gắng thuyết phục chúng ta rằng nếu chúng ta ăn đúng thức ăn hoặc tập luyện đúng cách, chúng ta sẽ khỏe mạnh, giảm cân và sống lâu hơn. Nhưng những chiến lược này hiếm khi hiệu quả. Không phải vì họ có tư tưởng sai lầm: quả là một ý tưởng tốt để mọi người thực hiện bất kỳ hoạt động lành mạnh nào. Vấn đề là, rất khó thay đổi hành vi cá nhân khi hành vi của cộng đồng vẫn giữ nguyên. Ở Hoa Kỳ, bạn không thể đi xem phim, đi bộ qua sân bay hoặc mua thuốc ho mà không đi qua rất nhiều thanh kẹo, đồ ăn vặt mặn và đồ uống ngọt có đường. Ngành chế biến thực phẩm tiêu tốn hơn 4 tỷ đô la mỗi năm để chúng ta ăn. Làm thế nào để bạn chống lại điều đó? Kỷ luật là một điều tốt, nhưng kỷ luật là một cơ bắp biết mệt mỏi. Sớm hay muộn, hầu hết mọi người đều vấp phải sự cám dỗ không ngừng.
Các cụ ở Okinawa thường sống cùng nhau qua hơn nửa thập kỉ, chia sẻ vui buồn mỗi tối
Cùng lúc với lượng calo tiếp cận càng ngày càng nhiều, ta đã giảm hoạt động thể chất trong cuộc sống của mình. Năm 1970, khoảng 40% trẻ em ở Hoa Kỳ đi bộ đến trường; bây giờ ít hơn 12% làm điều đó. Ông bà của chúng ta, mặc dù không tập thể dục, đã đốt cháy khoảng năm lần lượng calo mỗi ngày trong hoạt động thể chất. Đồng thời, việc tiếp cận thực phẩm đã bùng nổ.
Liệu bạn đã đốt cháy đủ calo bằng các cụ bà?
Mặc cho hòn đảo tương đối cô lập, những con đường quanh co và sự độc lập mạnh mẽ của người dân, nền văn hoá lương thực của Hoa Kỳ cùng các lực lượng khác, bắt đầu rải rác ở Ikaria. Chợ làng đang bán khoai tây chiên và soda, theo kinh nghiệm của tôi là sẽ thay thế trà như là thức uống được người trẻ Ikaria lựa chọn. Khi những truyền thống cổ xưa của hòn đảo này đang lùi bước trước thời kỳ toàn cầu hoá, khoảng cách giữa thời gian sống của người Ikaria và thế giới còn lại dường như đang dần dần biến mất, vì những thế hệ tiếp theo của người già trở nên ít có khả năng sống lâu như vậy hơn.
Khoảng khắc ngộ lớn của tôi, sau khi đã nghiên cứu những cư dân sống thọ gần một thập kỷ, là cách các yếu tố khuyến khích tuổi thọ giúp củng cố nhau trong một thời gian dài. Để mọi người có lối sống lành mạnh, tôi đã tin tưởng rằng, họ cần phải sống trong một hệ sinh thái giúp chuyện đó trở nên khả quan. Ngay khi bạn tách văn hóa, cảm giác được thuộc về nơi nào, mục đích sống hay tôn giáo ra khỏi bức tranh lớn, nền tảng cho cuộc sống lành mạnh sẽ sụp đổ. Sức mạnh của một môi trường như vậy nằm trong mối quan hệ củng cố lẫn nhau giữa rất nhiều những cử chỉ nhỏ và những lựa chọn mặc định. Không có viên đạn bạc nào có thể giữ tuổi già khỏi hẳn cái chết và bệnh tật. Nếu có bất cứ điều gì gần với một bí mật, đó phải là một cái đầu bạc.
Tôi gọi ông Moraitis vài tuần trước từ nhà tôi ở Minneapolis. Bà Elpiniki qua đời vào mùa xuân ở tuổi 85, và bây giờ ông sống một mình. Ông nhấc máy điện thoại trong một ngôi nhà sơn trắng mà ông đã chuyển tới 35 năm trước. Đó là chiều muộn ở Ikaria. Ông đã làm việc trong vườn nho của mình vào buổi sáng và vừa thức dậy sau một giấc ngủ ngắn. Chúng tôi trò chuyện trong vài phút, nhưng sau đó ông cảnh báo tôi rằng một số người hàng xóm của ông đang đến để uống trong vài phút và ông sẽ phải đi. Tôi đã có một câu hỏi cuối cùng cho ông. Làm thế nào ông nghĩ rằng ông đã hồi phục từ ung thư phổi? _“Nó chỉ biến mất,” _ ông nói. “Thực ra tôi đã trở về Mỹ khoảng 25 năm trước sau khi chuyển về đây để xem các bác sĩ có thể giải thích cho tôi không.”
Tôi đã từng nghe câu chuyện này trước đây. Nó đã trở thành một phần của nền văn hoá dân gian ở Ikaria, bằng chứng về cách sống đặc biệt của nó. Tuy nhiên, tôi vẫn hỏi ông, "Chuyện gì đã xảy ra vậy?"
“Các bác sĩ của tôi đều chết hết rồi.”
Hãy chia sẻ bài viết để người thân bạn bè tham khảo bạn nhé!