Quan sát 4 yếu tố chính trong cơ thể: từ truyền thống đến khoa học hiện đại

Trường phái thiền có ảnh hưởng lớn nhất tại Việt Nam hiện nay có lẽ là Vipassana (Thiền Tứ Niệm Xứ), do Đức Phật Thích Ca hướng dẫn từ cách đây hơn 2,500 năm. Mình cũng đã bắt đầu thiền với phương pháp này trong nhiều năm và đến giờ vẫn đang thực hành. Tuy nhiên theo quan sát của mình, rất ít người có tìm hiểu tổng quan đầy đủ về phương pháp này. Khi nói “đi thiền Vipassana”, số đông thiền sinh thường đang nói đến việc đi đến một trung tâm thiền nào đó được coi là uy tín, chính thống để thực hành theo. Đối tượng quan sát thường là niệm phồng xẹp ở bụng, theo dõi hơi thở qua mũi, quan sát các cảm giác trên thân vật lý…

Đúng là đối với số đông và đặc biệt là người mới bắt đầu, chỉ cần như thế là đã đưa đến nhiều cái thấy sáng tỏ về bản chất của thân thể, sự sống của mình. Tuy nhiên dần về sau, thiền sinh nên cho mình được tự do khám phá thêm những đối tượng nằm trong phạm vi rộng lớn của Vipassana để sự thực hành được làm phong phú, mới mẻ.

Trong mấy năm gần đây, mình thường thực hành thêm phép Quán tứ đại - Quan sát 4 yếu tố chính tạo nên cơ thể con người : địa đại (đất), thuỷ đại (nước), hoả đại (lửa), phong đại (khí). Các yếu tố này sắp xếp, liên kết với nhau và tạo nên một hệ sinh thái bên trong đầy đủ, sống động:

• Đất: quan sát các cử động, cảm giác trong khung xương, cơ bắp, đặc biệt là tại đôi chân hay chuyển động xương cột sống.

• Nước: quan sát dòng chảy của nước mắt, huyết, dịch nhờn trong cơ thể thông qua cảm giác mát mẻ của da, mắt, sự thông suốt của mũi-họng, sự đều đặn của bài tiết

• Lửa: quan sát nhiệt độ của toàn bộ cơ thể được điều hoà khéo léo theo thay đổi của môi trường, khả năng tiêu hoá, sự tinh nhanh sáng suốt của “ánh lửa” trong mắt

• Khí: quan sát hơi thở tự nhiên thay đổi theo những diễn biến của thân-tâm, hoặc thông qua chuyển động của các bộ phận mà khí đi qua như phồng-xẹp ở bụng, ngực, bờ vai; hay với những người có luyện tập khí công, yoga lâu năm thì còn cảm nhận được sự thông suốt của khí huyết xuyên suốt khắp thân thể.

  
  

Quán tứ đại bên trong, ta có thể thấy được nhiều nét đồng nhất với tứ đại bên ngoài.

Nhìn thật sâu, ranh giới giữa trong & ngoài sẽ mờ dần đi, góp phần phá vỡ ảo tưởng của một bản ngã tách biệt, thân thể tách biệt.

Đối chiếu với các hệ thống rèn luyện khác như trong Yoga, 4 yếu tố này tương ứng với vị trí của 4 trong số 7 luân xa (trung tâm năng lượng) trong cơ thể. Tại mỗi luân xa, có chức năng điều hoà các trạng thái cảm xúc, tinh thần tương ứng. Cụ thể:

• Đất: luân xa số 1 tại vị trí xương cụt. Điều hoà trạng thái an toàn, ổn định, vững chãi, hiện diện, thực tế, rất “bây giờ và ở đây”

• Nước: luân xa số 2 tại vị trí bụng dưới, cơ quan sinh sản. Điều hoà trạng thái linh hoạt, thích ứng, khả năng cảm thụ qua các giác quan, sáng tạo, tính nữ.

• Lửa: luân xa số 3 tại vị trí ổ bụng, cơ quan tiêu hoá. Điều hoà trạng thái sống động, tự tin, can đảm, ý chí nghị lực, khả năng chuyển hoá, hành động.

• Khí: luân xa số 4 tại vị trí tim, phổi. Điều hoà trạng thái trạng thái thông cảm, yêu thương, tha thứ.

Từ đây trở lên là các “luân xa cấp cao”. Khi đi qua cửa ngõ chuyển hoá của trái tim, ta vượt lên trên các nhu cầu mang tính sinh tồn, bản năng và bắt đầu chạm đến các trạng thái ngày một thuần tuý, thanh sạch và trí tuệ.

Tuy nhiên đừng chỉ hiểu theo kiểu tuyến tính. Cao-thấp chỉ mang tính tương đối. Ví dụ như khi đối chiếu với các ghi nhận của khoa học thần kinh, bạn sẽ thấy “hệ thần kinh” không chỉ nằm ở não bộ mà còn chạy dọc xuống tận vùng bụng bên dưới. Cho nên, để hiểu về một phần thì thường cần nhìn nó trong mối liên hệ với toàn thể các phần khác.

Sai lầm của nhiều người là chỉ chú trọng vào việc chăm sóc cho các khía cạnh tinh thần mà lơ đãng, bỏ quên những nhu cầu vật chất căn bản của cơ thể. Không khác gì một người chỉ lo tỉa lá, chăm hoa mà bỏ quên gốc rễ nền móng.

Trong thực hành bộ môn Thiền động với Nhảy xuất thần, mình hướng dẫn các bạn nuôi dưỡng, điều hoà năng lượng cho từng luân xa một cách toàn diện thông qua:

• Chuyển động

• Thiền, kết hợp hình dung sáng tạo (creative visualization)

• Các bài tập thở

• Thư giãn (trong trạng thái tĩnh lẫn động)

• Ăn uống

Đây cũng tương ứng với 5 cột trụ rèn luyện mà các hệ thống Yoga cổ điển đào tạo cho các giáo viên. Trong một điệu nhảy, đã có tích hợp sẵn 4 trong 5 thực hành nói trên.

Ngoài ra, trong điệu Nhảy xuất thần còn tích hợp thêm:

• Âm nhạc chữa lành & âm thanh tương ứng các luân xa: dẫn lối cho người vũ công bên trong bạn được hiển lộ. Bạn sẽ ngạc nhiên thấy rằng nhảy múa không phải là điều bạn cần học, mà là bản năng bạn đã được trao truyền sẵn từ sâu trong DNA loài người.

• Tinh thần tự do biểu đạt: thay vì quy định cách thở, điều chỉnh tư thế thế nào là “đúng” thì bạn được hoàn toàn tự do quyết định theo cảm nhận tự nhiên của mình. Lõi của nhảy xuất thần là “cảm thể” (somatic) - cơ thể chuyển động theo cảm nhận bên trong.

• Một số kỹ thuật năng lượng: mỗi luân xa sẽ có những kỹ thuật tương ứng để khai phóng năng lượng & làm chủ không gian, được truyền thừa bởi các yogi và shaman của các dân tộc bản địa cổ xưa.

Điều tuyệt vời là dù bạn bắt đầu với truyền thống nào, miễn là bạn vững vàng nền tảng của truyền thống đó thì khi gặp các hệ phái khác, bạn thấy nhiều tương đồng hơn là khác biệt, mâu thuẫn. Rồi đến một thời điểm, bạn sẽ chẳng còn thấy bất cứ một mâu thuẫn nào.